خاستگاه حسابرس مسئول در پرتو تضاد شناختی مسئولیت‌های حسابرسان: کاربست زمینه‌بنیان در هم‏گرایی انتظارات

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

دکتری تخصصی، گروه حسابداری، عضو باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، دانشکده اقتصاد و مدیریت، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران.

چکیده

هدف: هدف پژوهش حاضر واکاوی ابعاد و مؤلفه‌های مؤثر بر تضاد شناختی نقش و مسئولیت‌های حسابرسان و ارائه الگوی خاستگاه حسابرس مسئول در ایران است.
روش: پژوهش حاضر به‌روش آمیخته تجزیه‌وتحلیل شده است. در بخش کیفی پژوهش، از روش زمینه‌بنیان و در بخش کمی، به‌منظور سنجش اعتبار الگوی مفهومی، از مدل‌سازی معادلات ساختاری استفاده شده است. قلمرو زمانی پژوهش، سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ بوده است. جامعه آماری آن را اساتید خبره، اعضای شورای جامعه حسابداران رسمی، مدیران ارشد سازمان حسابرسی، شرکای مؤسسه‌های حسابرسی، ممیزان مالیاتی، کارشناسان رسمی دادگستری، تحلیلگران مالی و مدیران ارشد اعتباردهندگان تشکیل می‌دهند که با استفاده از روش نمونه‌گیری ترکیبی هدفمند، ۳۵ مصاحبه نیمه‌ساختاریافته صورت پذیرفته است.
یافته‌ها: نتایج نشان داد که عوامل مؤثر بر تضاد شناختی مسئولیت‌های حسابرسان عبارت‌اند از: انتظارات غیرمنطقی، شکاف دانشی استفاده‌کنندگان (394/0) و عملکرد نامطلوب حسابرسان (468/0). عوامل زمینه‌ای مؤثر بر تضاد شناختی مسئولیت‌های حسابرسان عبارت‌اند از: طیف گسترده استفاده‌کنندگان (270/0) و فقدان نظارت کافی بر عملکرد حسابرسان (492/0). افزون‌بر این، از راهبردهای هم‌گرایی بین انتظارات حسابرسان و استفاده‌کنندگان گزارش‌های مالی، بهبود کیفیت حسابرسی (538/0)، پایش مستمر مجامع حرفه‌ای و نهادهای ناظر بر عملکرد حسابرسان به میزان (468/0) احصا شد.
نتیجه‌گیری: به‌منظور کاهش قصور و سهل‌انگاری حسابرسان و در راستای رعایت کامل آیین رفتار حرفه‌ای، متأسفانه قوه قهریه وجود ندارد و مراکز آموزشی و دانشگاه‌ها نیز، به‌منظور نیل به بلوغ فکری و عملی حسابداری و حسابرسی، به آن اندازه که می‌بایست تأثیرگذار باشند، مؤثر عمل نمی‌کنند و شکاف محسوسی بین آموزش و عمل در حسابداری وجود دارد. در واقع، نظارت مستمر بر پایبندی به آیین رفتار حرفه‌ای توسط حسابرسان، مطالبه اصلی استفاده‌کنندگان گزارش‌های مالی است؛ از این رو، لحن استانداردها باید در جهت افزایش سودمندی اجتماعی، کمک به تصمیم‌گیری و ارائه اطلاعات برای پیش‌بینی رویدادهای آتی تغییر کند و با توجه به شرایط محیطی، اقتصادی و توجه به انتظارات ذی‌نفعان تدوین شود. همچنین مجامع حرفه‌ای، سامانه‌های پایش کیفیت عملکرد مؤسسه‌های حسابرسی را در بستر نرم‌افزاری جامع راه‌اندازی کنند و ارزیابی هم‌پیشگان را از طریق شاخص‌های کیفیت حسابرسی و رتبه‌بندی مؤسسه‌های حسابرسی لحاظ نمایند. نوآوری پژوهش، ترکیب تحلیل کیفی و آزمون تجربی شناسایی عوامل مؤثر بر تضاد شناختی مسئولیت‌های حسابرسان و ارائه الگوی خاستگاه حسابرس مسئول در ایران است که پیرامون انطباق انتظارات استفاده‌کنندگان گزارش‌های مالی و حسابرسان و در راستای کمک به مجامع حرفه‌ای و قانون‌گذاران حرفه حسابرسی، راهبردهایی را برای هم‌گرایی انتظارات ارائه می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Emergence of Responsible Auditors in the Context of Cognitive Dissonance: Applying Grounded Theory to Expectation Convergence

نویسنده [English]

  • Saeid Samimi
PhD, Department of Accounting, Member of the Young and Elite Researchers Club, Faculty of Economics and Management, Tabriz Branch, Islamic Azad University, Tabriz, Iran.
چکیده [English]

Objective: This research aims to examine the various factors and elements that influence the cognitive dissonance experienced by auditors in their roles and responsibilities, and to propose a model for the development of responsible auditors in Iran.
Methods: This study was conducted using a mixed-method approach for analysis. In the qualitative phase, grounded theory was used, while in the quantitative phase, structural equation modeling (SEM) was applied to assess the validity of the conceptual model. Furthermore, this research was carried out during the years 2021 and 2022. The study's statistical population included expert professors, members of the Iranian Association of Certified Public Accountants, senior managers of the Audit Organization, partners of audit firms, tax auditors, judicial experts, financial analysts, and senior managers of creditor organizations. For this purpose, 35 semi-structured interviews were done with the participants based on a composite purposeful sampling technique.
Results: The results showed that factors affecting the cognitive dissonance of auditors’ responsibilities include irrational expectations and knowledge gap of users (0.394), the unfavorable performance of auditors (0.467), and underlying factors. The latter included a wide range of users (0.270), and a lack of sufficient surveillance over auditors' performance (0.492). Moreover, strategies for convergence between the expectations of auditors and financial reports' users obtained a value of 0.538. In contrast, the value of 0.468 was measured for constant monitoring of professional associations and surveillance institutes over the performance of auditors.
Conclusion: According to the achieved results, enforcement power does not exist to reduce negligence and malpractice of auditors and observe the professional conduct act. Moreover, educational centers and universities do not perform effectively to achieve intellectual and academic progress in audit and accounting, so there is a considerable gap between education and practice in accounting. Continuous surveillance over adherence to professional conduct acts by auditors is the main request of financial statement users. Hence, the standard's tone must be changed to increase social interest, help make decisions, and provide information to anticipate coming events and the standard must be formulated based on the environmental conditions and stakeholders' expectations. The establishment of professional associations overseeing the quality of auditing institutions' performance should involve comprehensive software systems, and evaluations conducted by peers should take into account audit quality indicators when ranking these institutions. The novelty of this current study lies in its unique approach of combining qualitative analysis with empirical testing to identify the factors influencing cognitive dissonance among auditors in their roles and to introduce a model for the development of responsible auditors in Iran. This study provides some strategies to match the expectations of financial statements' users and auditors. It can also help professional associations and audit legislators to create expectations convergence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Cognitive dissonance
  • Responsible auditor origin
  • Perceptual and knowledge gap
  • Expectations gap
  • Fraud detection
 
آقایی، محمدعلی؛ موسی‌زاده عباسی، نورالدین و جهان‌آرا، تورج (1390). نقش آموزش حسابرسی در فاصله انتظارات بین حسابرسان و استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالی. پژوهشنامه حسابداری مالی و حسابرسی، 1(47)، 10- 69.
احمدزاده، زاهد؛ اسماعیل‌زاده، علی؛ دارابی، رویا (1392). شکاف انتظارات بین حسابرسان مستقل و سرمایه‌گذاران نهادی در ارزیابی بندهای گزارش حسابرسی. مطالعات کمّی در مدیریت، 4 (3)، 101- 120.
بزرگ اصل، موسی (1387). حسابرسی: حرفه‌ای درخطر، ترجمه مقاله اتاق بازرگانی ایالات‌متحده در سال 2006، مجله حسابدار، ش 201.
بهزادیان، فتاح و ایزدی نیا، ناصر (1396). فاصله انتظارات حسابرسان مستقل و استفاده‌کنندگان خدمات حسابرسی در خصوص کیفیت خدمات. پژوهش‌های کاربردی در گزارشگری مالی، 6(10)، 67- 88.
بیگ پناه، بهزاد؛ اثنی عشری، حمیده؛ هشی، عباس؛ اسدی، غلامحسین (1401). پاسخ‌گویی مؤسسه‌های حسابرسی: رویکرد تحلیل محتوا. بررسی‏‌های حسابداری و حسابرسی، 29(2)، 213- 241.  
حساس یگانه، یحیی؛ خالق بایگی، احمد (1383). فاصله انتظارات بین حسابرسان و استفاده‌کنندگان از نقش اعتباردهی حسابرسان مستقل. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 1(44)، 11-44.
رضایی، ذبیح اله (1395). راهبری شرکتی و اخلاق کسب‌وکار، شرکت چاپ و نشر بازرگانی.
رویائی، رمضان علی؛ محمدی، مهدی (1394). اخلاق و حرفه‌ای‌گرایی در حسابداری (چاپ سوم)، انتشارات کتابخانه فرهنگ.
زارع به نمیری، محمدجواد؛ حسن خانی، فاطمه (1400). ویژگی‌های مؤسسه حسابرسی و تأخیر ارائه گزارش حسابرسی با رویکرد فرا تحلیل. بررسی‏‌های حسابداری و حسابرسی، 28(4)، 664- 690.  
شیخ رضی، سید عرفان؛ آزادی، کیهان (1401). شناسایی عوامل مؤثر بر شکاف بین انتظارات حسابرسان و استفاده‌کنندگان. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 11(41)، 159- 176.
صمیمی، سعید؛ برادران حسن‌زاده، رسول؛ دانشور، هادی (1399). تأثیر محافظه‌کاری حسابرس بر ریسک دادخواهی وعدم تقارن اطلاعاتی، هجدهمین همایش ملی حسابداری، یزد، ایران.
علی زاده، الهام؛ ناصری، احمد؛ کرد تمینی، بهمن (1393). آثار سوگیری ادراک و فاصله انتظارات حسابرسی در ارزیابی تصمیمات حسابرس. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
فروغی، اریه؛ عسگری ارجنگی، مجتبی (1384). شکاف انتظارات حسابرسی در زمینه کشف تقلب، مجله دانش حسابداری، 7(15)، 5-20.
کهزادی طعنه، آزاده (1399). سطح اهمیت حسابرسی: شکاف انتظارات بین حسابرسان و استفاده‌کنندگان گزارش‌های حسابرسی. فصلنامه چشم‌انداز حسابداری و مدیریت، 3(24)، 57- 68.
مهربان پور، محمدرضا؛ کرمی، غلامرضا؛ جندقی‌قمی، محمد (1400). تحلیل  SWOTبرای حرفه حسابرسی مستقل در ایران. بررسی‏‌های حسابداری و حسابرسی، 28 (2)، 359- 397.
نیکبخت، محمدرضا؛ رضایی، فرامرز؛ خرم، اسماعیل (1391). بررسی عوامل مؤثر بر فاصله انتظارات بین حسابرسان و استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالی در محیط ایران. تحقیقات حسابداری و حسابرسی، 11(20)، 1-22.
نیکو مرام، هاشم؛ رهنمای رود پشتی، فریدون؛ نونهال نهر، علی‌اکبر (1392). ارزیابی تأثیر به‌کارگیری الزامات استاندارد حسابرسی تجدیدنظر شده 700 در کاهش فاصله انتظارات حسابرسی. فصلنامه علمی پژوهشی حسابداری مدیریت، 6(17)، 75- 92.
هادی نیا، صالح؛ پاکمرام، عسگر؛ عبدی، رسول؛ جعفری، علی (1401). طراحی الگوی فرایند تصمیم‌گیری خردمندانه در حسابرسی با رویکرد مبتنی بر نظریه دانه‌بنیاد. بررسی‏‌های حسابداری و حسابرسی، 29(4)، 738- 757.
هاشمی طاهری، ساناز؛ جهانشاد، آزیتا؛ حیدرپور، فرزانه (1392). تأثیر تجدید نظر دراستاندارد حسابرسی گزارشگری (700) نسبت به صورت های مالی برکاهش فاصله انتظاراتی بین استفاده‌کنندگان ازصورت های مالی و حسابرسان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد.
ولیان، حسن؛ عبدلی، محمدرضا؛ اروئی، مهران (1397). تعدیل شکاف انتظارات حسابرسی بر اساس استراتژی‌های منابع انسانی از طریق رویکرد تئوری راف و تئوری خاکستری، فصلنامه حسابداری مدیریت، 11(39)، 115- 137.
 
References
ACCA, (2020). Closing The expectation gap in audit, www.accaglobal.com.
Adebayo, O. & Micah Christian, L. (2012). Audit expectation gap: Perspectives of Auditors And audit account users, International Journal of Development and Management, 7(12), 197-215.
Aghaei, M., Musaizadeh, A. & Jahan R. T. (2011). The role of audit training in the expectation gap between auditors and users of financial statements, Journal of Financial Accounting and Auditing, 47(1), 10-69. (in Persian)
Alizadeh, E., Naseri, A. & Kurd Tamini, B. (2014). The effects of perception bias and the distance of audit expectations on the evaluation of auditor decisions, Master Thesis, Sistan and Baluchestan University. (in Persian)
American Institute of Certified Public Accountants. (1992). Private Companies Practice Section, Expectation gap standards: progress, implementation issues, research opportunities, Association Sections, Divisions, Boards, Teams. 69. https://egrove.olemiss.
Arnes, A., Elder, R. & Besdley, M. (2000). Auditing and Assurance Servisece. An Intergrated Approach, 19(5), 45-69.
Asare, S., & Wright, A. M. (2012). Investors', auditors', and lenders' understanding of the message conveyed by the standard audit report on the financial statements, Accounting Horizons, 26(2), 193-217.
Behzadian, F. & Izadinia, N. (2017). Investigating the gap between the expectations of independent auditors and users of audit services regarding the quality of services, Applied Research in Financial Reporting, 6(10), 88-67. (in Persian)
Bozorgasl, M. (2000). Auditors 'and Users' Perceptions of the Content of Messages Sent by Audit Reports, PhD Thesis, Allameh Tabatabai University. (in Persian)
Brazel, J. F., Bierstaker, J. L., Choi, J., Glover, S. M., & Myers, L. A. (2011). Comments by the auditing standards committee of the auditing section of the American accounting association on the European commission green paper on audit policy: Lessons from the crisis. Current Issues in Auditing, 5(1), 65-89.
Brown, J. O., Hays, J. & Stuebs, M. T. (2016). Modeling accountant whistle blowing intentions: applying the theory of planned behavior and the fraud triangle, Accounting and the Public Interest, 16 (1), 28- 56.
Chung, J. (1995). Auditors confidence and the audit expectation gap. Australian Accountants, 65(16), 26-30.
Coram, P. J., Mock, T. J., Turner, J. L. & Gray, G. L. (2011). The communicative value of the auditor’s report. Australian Accounting Review, 21(3), 235-252.
Deepal, A. G. & Jayamaha, A. (2022). Audit expectation gap: a comprehensive literature review. Asian Journal of Accounting Research, 7(3), 308-319.
Dibia, N. (2015). Audit Expectations Gap Perception of Financial Reporting, International Journal of Managerial Studies and Research, 3(1), 23-31.
Fornell, C. & Larcker, D. F. (1981). Evaluating Structural Equation Models with Unobservable Variables and Measurement Error. Journal of Marketing Research, 18(1), 39-50.
Foroughi, A. & Asgari Arjangi, M. (2005). Investigating the Audit Expectations Gap in Fraud Detection. Journal of Accounting Knowledge, 7(15), 5-20. (in Persian)
Fossung, M. F., Fotoh, L. E., & Lorentzon, J. (2020). Determinants of audit expectation gap: the case of Cameroon. Accounting Research Journal, 33(4/5), 561-576.
Goddard, F. & Schmidt, M. (2020). Attributes Influencing Clients' Auditor Choices: The Expectation Gaps between Auditors and Board Members, Current Issues in Auditing , 14 (2) A1–A14.
Hamilton, E., & Smith, J. (2021). The Effect of Omissions on Management’s Fraud Strategies and Auditors’ Evaluations of Identified Misstatements, Accounting Review, 96(1), 225–249.
Hammersley, J. S. & Ricci, M. A. (2021).Using Audit Programs to Improve Auditor Evidence, Accounting Review, 96 (1), 251–272.
Hashemi Taheri, S, Jahanshad, A. & Haidarpour, F. (2013). The effect of revising the auditing standard on financial reporting in general (700) on reducing the expectation gap between users of financial statements and auditors, Thesis. Islamic Azad university .(in Persian)
Hassas Yeghane, Y. & Khaliq Baygi, A. (2004). Expectation gap between auditors and users of independent auditors' crediting role. Accounting and Auditing Reviews, 44(3), 11-44 .
(in Persian)
Houghton, K. & Jubb, C.(2020).Materiality in the context of audit: the real expectations gap, Managerial Auditing Journal, 35(9), 482-500.
Humphrey, C, Moizer P. & Turley, S. (2020).The audit expectations gap "Critical Perspectives on Accounting, Accounting Review, 3(4), 137-161.
James, O. & Izedonmi, F.I.O. (2010). Evidence of audit expectation gap between auditors and users of financial reports in Nigeria, Journal of business and accounting, 30(2), 20-39.
Jha, A., Manoj, K. & Jared, S. (2021). U.S. Political Corruption and Audit Fees, Accounting Review, 96 (1), 299–324.
Lotfi Sheikh Razi, S., & Azadi, K. (2022). Identifying and ranking factors affecting the gap of public expectations. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 11(41), 159-176. (in Persian)
Lys, T. & Watts, R. (1994). Lawsuits against auditors, Journal of Accounting Research, 32(1), 65-93.
Manatunga, K.P. (2003), Audit expectation gap in auditor responsibilities: comparison between India and Iran. International journal of business and management, 3(11), 134-157.
Mock, T. J., Bedard, J., Coram, P. J., Davis, S. M., Espahbodi, R., & Warne, R. C. (2013). The audit reporting model: Current research synthesis and implications. Auditing: A Journal of Practice & Theory, 32(1), 323-351.
Nasreen, T .(2006). Audit Expectation Gap in Bangladesh: The Role of Auditing Education in Narrowing, DU Journal of marketing, 9(1), 340-358.
Nikbakht, M., Rezaei, F. & Korram, I. (2012). Investigating the Factors Affecting the Distance of Expectations between Auditors and Users of Financial Statements in the Iranian Environment. Accounting and Auditing Research, 20(1), 1-22. (in Persian)
Niko Maram, H., Rahnemaye Rood Poshti, F. & Nonhal Nahr, A. (2013). Evaluating the Impact of Applying the Requirements of the Revised Auditing Standard 700 on Reducing the Distance between Audit Expectations, Management Accounting Quarterly, 6 (17), 92-75. (in Persian)
Ojo M. (2006). Eliminating the Audit Expectations Gap: Myth or Reality? Munich Personal RePeEc Archives, 14(9), 145-169.
Patton, M.Q. (2020). Qualitative research and evaluation methods. (3rd ed.). Thousand Oaks, CA: Sage.
Porter, R., (1993). A recurring issues in auditing: Back to the future, Accounting, Auditing and Accountability Journal, 9, 4–29.
Rezaei, Z. (2015). Corporate governance and business ethics, Business Publishing Company. (in Persian)
Royaei, R. & Mohammadi, M. (2015). Ethics and professionalism in accounting, (3rd ed.). Farhang Library Publications. (in Persian)
Ruanke, K. & Schmidt, M. (2014). The audit expectation gap: existence, causes, and the impact of changes, Accounting and Business, 44(5), 572-601.
Saladrigues, R. & Grañó, M. (2014). Audit expectation gap: fraud detection and other factors, Europen accounting and management, 1(1), 120-142.
Salehi, M. (2016). Quantifying audit expectation gap: A new approach to measuring expectation gap, Zagreb International Review of Economics and Business, 19(1), 25-44.
Samimi, S., Badavar Nahandi, Y. & Mottaghi, A. (2022). The Convergence of the Expectations between Auditors and the Users of Financial Statements A Multidimensional Grounded Theory, Iranian Journal of Accounting, Auditing and Finance, 6(3), 29-54.
Samimi, S., Bradaran Hassanzadeh, R., Daneshvar, H. (2020). The effect of auditor conservatism on litigation risk, 18 th National Accounting Conference, Yazd, Iran.
(in Persian)
Sikka, P., Puxty, A., Willmot, H. & Cooper, C. (1998). The Impossibility of Eliminatiny the Expectation Gap: Some Theory and Evidence, Critical Perspectives on Accounting, 9(3), 14-24.
Strauss, A. & Corbin, J. (1998). Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Grounded Theory, (2th ed.). Sage Publications, Thousand Oaks, CA, USA.
Teddlie, C. & Yu, F. (2007). Mixed methods sampling a typology with examples. Journal of Mixed Methods Research, 1(1), 77-100.
Toumeh, A. Yahya, S. & Siam, W.Z. (2018). Expectations gap between auditors and users of financial statements in the audit process: An auditors’ perspective. Asia-Pacific, Management Accounting Journal, 13(3), 79–107.
Valian, H., Abdoli, M. & Aroei, M. (2018). Adjusting the Audit Expectations Gap Based on Human Resource Strategies through Rough Theory and Gray Theory Approach, Management Accounting Quarterly, 11 (39), 137-115 .(in Persian)