عوامل مؤثر بر توزیع قراردادهای حسابرسی صورت‌های مالی و استقلال حسابرس

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

2 استادیار، گروه حسابداری، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی، قزوین، ایران.

3 استادیار، گروه حسابداری، دانشگاه خاتم، تهران، ایران.

4 استادیار، گروه حسابداری، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

10.22059/acctgrev.2025.391235.1009089

چکیده

هدف: حسابرسی به‌دلیل نقشی که در اعتباردهی صورت‌های مالی دارد، همواره از جایگاه بااهمیتی برخودار است. چگونگی توزیع قراردادهای حسابرسی صورت‌های مالی بین حسابرسان و عوامل مؤثر بر آن، از موضوع‌های بسیار مهمی است که به‌رغم آثار آن بر استقلال حسابرس و اعتباردهی صورت‌های مالی، کمتر به آن پرداخته شده است و از چالش‌های اساسی حرفۀ حسابرسی شمرده می‌شود.
روش: پژوهش حاضر با استفاده از روش زمینه بنیاد، به جمع‌آوری داده‌ها پرداخته است. در این پژوهش با انجام مصاحبۀ نیمه‌ساختار یافته با ۱۲ نفر از خبرگان حسابداری و حسابرسی و استادان دانشگاهی، داده‌های لازم جمع‌آوری و به‌کمک نرم‌افزار مکس‌کیودا، طی سه مرحله کدگذاری باز، محوری و انتخابی، تجزیه‌وتحلیل و دسته‌بندی شده است. همچنین با توجه به هدف پژوهش، از روش نمونه‌گیری گلولۀ برفی یا زنجیره‌ای برای مصاحبه استفاده شده است؛ یعنی انتخاب شرکت‌کنندگان برای مصاحبه، به نحوی با یکدیگر پیوند داده می‌شود که هر مصاحبه شونده، پژوهشگر را به دیگر افراد همان جامعه که دارای تخصص و تجربۀ کافی در رابطه با موضوع تحقیق است، راهنمایی می‌کند.
یافته‌ها: پس از سه مرحله کدگذاری، داده‌های پژوهش در سه گروه شرایط علّی، زمینه‌ای و مداخله‌گر دسته‌بندی شدند که با توجه به عوامل راهبردی و ساختاری بر پیامدها و نتایج تأثیرگذارند. در این خصوص یافته‌ها نشان می‌دهد که شرایط علّی، شامل عوامل اجتماعی و عوامل ارزیابی قراردادها بر توزیع بهینه قراردادهای حسابرسی تأثیر می‌گذارند و این تأثیر به همراه شرایط زمینه‌ای (عوامل محیطی و عوامل نظارتی و قانون‌گذاری) و شرایط مداخله‌گر (عوامل مربوط به مؤسسۀ حسابرسی و حسابرس، عوامل ساختاری و استقلال حسابرس)، با توجه به راهبردهای ساختاری، قوانین و نظارت و راهبردهای مؤسسۀ حسابرسی، بر شرایط محیطی، ساختاری، استقلال، اخلاق حرفه‌ای و کیفیت گزارشگری اثرگذار است.
نتیجه‌گیری: استقلال جزء لاینفک حسابرسی مستقل است؛ از این رو در غیاب نهاد ناظر و با توجه به ضعف نظارت‌های حین و پس از اجرای حسابرسی و همچنین مدل به‌دست‌آمده، توزیع قراردادهای حسابرسی براساس امکانات و صلاحیت‌های هر مؤسسۀ حسابرسی، از جمله تعداد و ترکیب کارکنان حرفه‌ای، تعداد حسابداران رسمی، داشتن تجربه و تخصص حسابرسی در صنعت خاص یا منطقۀ جغرافیایی، داشتن استقلال مالی و...، به تقویت استقلال و کیفیت گزارش‌های مؤسسه‌های حسابرسی و حذف رابطه‌های خارج از عرف، کمک می‌کند. همچنین از نظر افراد مصاحبه شونده، مهم‌ترین عامل در استقلال حسابرسان، استقلال مالی مؤسسه‌های حسابرسی از صاحب‌کاران است و تا زمانی که کل درآمد مؤسسه‌ها از محل حسابرسی تأمین می‌شود و مؤسسه‌ها به لحاظ مالی به صاحب‌کار وابسته‌اند، حسابرسی مستقل بی‌معناست.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Determinants of Financial Statement Audit Contract Allocation and Auditor Independence

نویسندگان [English]

  • Masoud Mohammadzadeh 1
  • Syed Mostafa Alavi 2
  • Nezamoddin Rahimian 3
  • Hossien Moghdam 4
1 Ph.D. Candidate, Department of Accounting, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran.
2 Assistant Prof., Department of Accounting, Emam Khomini Internatioal University, Ghazvin, Iran.
3 Assistant Prof., Department of Accounting, Khatam University, Tehran, Iran.
4 Assistant Prof., Department of Accounting, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran.
چکیده [English]

Objective
Auditing has long been regarded as a crucial function due to its role in enhancing the reliability of financial statements. The distribution of financial statement audit contracts among auditors and the factors influencing this process represent one of the most critical issues in the auditing profession. Although these issues have significant implications for auditor independence and the reliability of financial reporting, they have received limited attention and continue to pose a major professional challenge.
Methods
Regarding data collection, this study employed a grounded theory methodology. The necessary data were collected through semi-structured interviews with 12 accounting and auditing experts as well as university professors. The collected data were subsequently analyzed by MAXQDA software, following the three stages of open, axial, and selective coding. Furthermore, in alignment with the research objectives, the interviews were conducted using the snowball sampling method; each interviewee introduced the researcher to other individuals within the community who possessed sufficient expertise and experience related to the subject of the study.
Results
Based on the three-stage coding process, the data were categorized into causal, contextual, and intervening conditions. These conditions, together with structural and strategic factors, influence the outcomes and consequences. The findings indicate that causal conditions—including social factors and contract evaluation criteria—affect the optimal allocation of audit contracts. This effect, in combination with contextual conditions (environmental, regulatory, and legislative factors) and intervening conditions (audit firm and auditor-related factors, structural factors, and auditor independence), interacts with structural strategies, laws and oversight, and audit firm policies. Consequently, these dynamics affect organizational and environmental conditions, independence, professional ethics, and the quality of reporting.
Conclusion
Auditor independence is an inseparable element of independent auditing. In the absence of effective regulatory bodies and given the weaknesses in both concurrent and post-audit monitoring, maintaining auditor independence becomes particularly challenging. The findings of this study suggest that distributing audit contracts based on the resources and qualifications of each audit firm can help address this issue. Key factors include the number and composition of professional staff, the number of certified public accountants, industry-specific or regional expertise, and financial autonomy. Allocating contracts in this manner not only strengthens auditor independence and enhances the quality of audit reports but also helps eliminate non-standard or biased relationships. Furthermore, according to the interviewees, the most critical determinant of auditor independence is the financial independence of audit firms from their clients. As long as audit firms rely entirely on audit fees as their primary source of revenue and remain financially dependent on their clients, the concept of independent auditing loses its significance.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Financial statement audit
  • Audit contract distribution
  • Auditor independence
  • Grounded theory
  • Audit quality

مراجع

اکبرخانی، محمد علی و نقش‌بندی، نادر (1398). بررسی تأثیر وابستگی به گروه تجاری بر انتخاب حسابرس، چشم‌انداز حسابداری مدیریت، 2(18)، 1- 27.
بزرگ‌‌اصل، موسی (1380)، بیانیه مفاهیم استقلال ـ چارچوب نظری استقلال حسابرسی (هیئت استانداردهای استقلال ـ نوامبر 2000)، مجله حسابرس، (13)، 72 - 78.
بزرگ‌اصل، موسی (1398). راه‌کارهای پایداری حرفه حسابداری و حسابرسی در کشور، مجله حسابرس، (101)، 1-1.
بنی‌مهد، بهمن و جعفری معافی، رضا (1392). کیفیت اقلام تعهدی و انتخاب حسابرس. فصلنامه مطالعات تجربی حسابداری مالی، 10(37)، 81 - 98،
جعفری‌نسب، ندا؛ ملانظری، مهناز و رحمانی، علی (1398)، چالش‌ها و فرصت‌های تغییر گزارش حسابرس در ایران. فصلنامه بررسی‌‌های حسابداری و حسابرسی، 26(3)، 348 - 370.
حاتمیان، وحید (1398). بررسی تأثیر دوره تصدی و استقلال حسابرس بر تعداد بندهای گزارش حسابرس، چشم‌انداز حسابداری و مدیریت، 2(8)، 41 - 55.
حریری، نجلا (1385). اصول و روش‌های پژوهش کیفی، انتشارات دانشگاه آزاد، تهران.
حساس یگانه، یحیی (1396). فلسفۀ حسابرسی، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
حق‌دادی، محمدرضا؛ گرکز، منصور و معطوفی، علیرضا (1403). دوره تصدی شریک مؤسسۀ حسابرسی و کیفیت حسابرسی؛ بررسی نقش تعدیلی تغییر مؤسسۀ حسابرسی. فصلنامه بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 31(4)، 668 - 696.
خلاصه عملکرد سال 1402 شورای‌عالی جامعه حسابداران رسمی ایران (1403). وضعیت بازار حسابرسی در جهان و توزیع درآمدهای حسابرسی در کشور، انتشارات جامعه حسابداران رسمی ایران، تهران.
خواجوی، شکراله؛ پورگودرزی، علیرضا و سرمدی‌نیا، عبدالحمید (1398). رابطه بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت و انتخاب حسابرس، پژوهش‌های کاربردی در گزارشگری مالی، 8(14)، 43 - 66.
دستورالعمل حسابرسان معتمد سازمان بورس و اوراق بهادار ( 1392)، انتشارات سازمان بورس و اوراق بهادار، تهران.
دلبری ‌راغب، محسن؛ اسماعیل‌زاده مقری، علی؛ کیقبادی، امیررضا و توانگر حمزه کلائی، افسانه (1401). ارائه مؤلفه‌‏های کیفیت حسابرسی مستقل با تأکید بر رفع نیازهای ذی‌‏نفعان، فصلنامه بررسی‌‌های حسابداری و حسابرسی، 29(2)، 264 - 286.
رخشان، مجاهد؛ ذبیحی، علی و پورآقاجان، علی (1403). موانع ارتقای کیفیت حسابرسی با تأکید بر رویه‌‏های معیوب، دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 13(52)، 387 - 403.
روحانی‌نیا، مجید (1395). استقلال دغدغه اصلی، مجله حسابرس، (84)، 28 -33.
سجادی، حسین و ابراهیمی ‌میمند، مهدی (1384). عوامل افزاینده استقلال حسابرس مستقل. فصلنامه بررسی‌‏های حسابداری و حسابرسی، 12(2)، 90 -112.
سلیمانی، سمیه؛ شورورزی، محمدرضا و نوری توپکانلو، زهرا (1397). تأثیر تهدیدها بر استقلال حسابرسان. فصلنامه علمی پژوهشی دانش حسابداری مالی، 5(3)، 69 -80.
طبیبی، جمالدین؛ ملکی، محمدرضا و دلگشایی، بهرام (1395)، تدوین پایان نامه، رساله، طرح پژوهشی و مقاله علمی (چاپ هشتم)، انتشارات فردوس، تهران.
عباس‌زاده، محمدرضا و محمدی، جمال (1392). بررسی عوامل مؤثر بر افزایش استقلال حسابرسان دیوان محاسبات کشور، فصلنامه علمی پژوهشی حسابداری مالی، 6(21)، 1 - 28.
عبدلی، مجتبی؛ بشیری‌منش، نازنین و عارف‌منش، زهره (1402). آسیب‌‌شناسی استقلال حسابرس و راه‌کارهای رفع آن، دانش حسابداری، 23(91)، 231 - 257.
کمیته فنی سازمان حسابرس (1381). استانداردهای حسابداری، سازمان حسابرسی، تهران.
 مدرس، احمد؛ ابراهیمی، حسین و عزیزخانی، محسن (1395). حفاظ‌های مؤثر بر استقلال حسابرس در برابر تهدید صاحب‌‏کار به جایگزینی وی. پژوهش‌‌های تجربی حسابداری، 6(1)، 155 - 180.
 مرادی، محمد و یحیایی، منیره (1399). تدوین الگوی انتخاب حسابرس مستقل در ایران. فصلنامه بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 27(2)، 258 - 288.
نقش‌بندی، نادر و قلیچی مقدم، هدا (1399). بررسی نقش تعدیل‌کنندگی شهرت حسابرس بر رابطه بین مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکت و حسابرس در شرکت‌‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار، پژوهش‌های معاصر در علوم مدیریت و حسابداری، 2(6)، 1 - 23.
نمازی، محمد و سعیدی، مجتبی (1393). رابطه بین ویژگی‌‏های هیئت مدیره و انتخاب حسابرس. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، 6(22)، 1 - 22.
نیکبخت، زهرا؛ خلیفه ‌سلطانی، سید احمد؛ حسینی، سید علی؛ مداحی، آزاده و داهیر، ابوعلی (1397). تدوین مدل استقلال حسابرس، فصلنامه حسابداری مالی، 10(38)، 90 - 108.
نیکومرام، ‏هاشم و احمدزاده، حمید (1392). بررسی رابطه بین کیفیت اطلاعات حسابداری و انتخاب نوع حسابرس در شرکت‌‏های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، مطالعات کمی در مدیریت، 4(15)، 138 - 157.
والاس، واندا ای. (1381). نقش اقتصادی حسابرسی در بازارهای آزاد و بازارهای تحت نظارت. (حامی امیر اصلانی، مترجم). نشریه (159)، تهران.
وحیدی الیزایی، ابراهیم؛ تمیمی، محمد و شلال نژاد، حسین (1393). برداشت سرمایه‌گذاران ایرانی از استقلال حسابرس، مطالعات حسابداری و حسابرسی، 3(10)، 30 - 54.
 
References
Abbaszadeh, M. R. & Mohammadi, J. (2013). Factors affecting auditor independence in Iran’s Supreme Audit Court. Scientific-Research Journal of Financial Accounting, 6(21), 1–28. (in Persian)
Abdoli, M., Bashiri-Manesh, N. & Aref-Manesh, Z. (2023). Auditor independence: Challenges and solutions. Accounting Knowledge, 23(91), 231–257. (in Persian)
Akbarkhani, M. A. & Naqshbandi, N. (2019). The impact of group affiliation on auditor selection. Journal of Management Accounting Outlook, 2(18), 1–27. (in Persian)
Bani-Mahd, B. & Jafari-Ma'afi, R. (2013). Quality of accruals and auditor selection. Quarterly Journal of Empirical Accounting Studies, 10(37), 81–98. (in Persian)
Bozorg-Asl, M. (2001). Statement of independence concepts – Theoretical framework of audit independence (Independence Standards Board – November 2000). Auditor Journal, (13), 72–78. (in Persian)
Bozorg-Asl, M. (2019). Strategies for sustainability of the accounting and auditing profession in the country. Auditor Journal, (101), 1-1. (in Persian)
Charmaz, K. (1990). ‘Discovering’chronic illness: using grounded theory. Social science & medicine, 30(11), 1161-1172.
Committee on Basic Auditing Concepts, A Statement of Basic Concepts (Sarasota, Fla,: American Accounting association, 1973).
Creswell, J. W. (2005). Educational Research: Planning, Conducting, and Evaluating Quantitative and Qualitative Research (2nd edition).
Delbari-Ragheb, E., Maghri, K., Keiqbadi, T. & Tavanagar Hamzeh Kalayi, H. (2022). Independent audit quality components with focus on stakeholder needs. Accounting and Auditing Review, 29(2), 264–286. (in Persian)
Glaser, B. G. (1992). Basics of grounded theory analysis: Emergence vs. forcing. Mill Valey, CA: Sociology Press.
Haghdadi, G. & Matoofi, A. (2024). Auditor partner tenure and audit quality: Examining the moderating role of audit firm changes. Accounting and Auditing Review, 31(4), 668–696. (in Persian)
Hariri, N. (2006). Principles and methods of qualitative research. Tehran: Islamic Azad University Press. (in Persian)
Hasas Yeganeh, Y. (2017). Philosophy of Auditing, Tehran, Scientific and Cultural Publications. (in Persian)
Hatamian, V. (2019). The effect of auditor tenure and independence on the number of auditor report paragraphs. Journal of Management Accounting Outlook, 2(8), 41-55. (in Persian)  
Instruction of Approved Auditors of the Securities and Exchange Organization. (2013).
(in Persian)
Jafari-Nasab, M., Melanzari, R. & Rahmani, M. (2019). Challenges and opportunities of changing auditor reports in Iran. Accounting and Auditing Review, 26(3), 348–370.
(in Persian)
Khajavi, S., Pourgoudarzi, A. & Sarmadi-Nia, A. (2019). Corporate social responsibility and auditor selection. Applied Financial Reporting Research, 8(14), 43–66. (in Persian)
Kim, J. B. & Cheong, H. Y. (2009). Does auditor designation by the regulatory authority improve audit quality? Evidence from Korea. Journal of Accounting and Public policy, 28(3), 207-230.
Modarres, A., Ebrahimi, H. & Azizkhani, M. (2016). Effective safeguards for auditor independence against client replacement threats. Empirical Accounting Research, 6(19), 155–180. (in Persian)
Moradi, M. & Yahyaei, M. (2020). Developing a model for independent auditor selection in Iran. Accounting and Auditing Review, 27(2), 258–288. (in Persian)
Namazi, M. & Saeedi, M. (2014). Board characteristics and auditor selection. Financial Accounting and Auditing Research, 6(22), 1–22. (in Persian)
Naqshbandi, N. & Ghalichi-Moghadam, H. (2020). Moderating role of auditorreputation in the relationship between corporate social responsibility and auditor in listed companies. Contemporary Research in Management and Accounting, 2(6), 1–23. (in Persian)
Nikbakht, Z., Khalifeh-Soltani, S. A., Hosseini, S. A., Madahi, A. & Dahir, A. (2018). Developing an auditor independence model. Financial Accounting Quarterly, 10(38), 90–108. (in Persian)
Nikoomaram, H. & Ahmadzadeh, H. (2013). Accounting information quality and auditor type selection in Tehran Stock Exchange listed companies. Quantitative Studies in Management, 4(15), 138–157. (in Persian)
Norziaton, I.K. & Nurul, N. (2021). The Determinants of External Auditors’ Independence for Politically Connected Firms in Malaysia. Academia Journal of UiTM Cawangan Terengganu, 1(10) 16-28,
Pham, H.H. (2022). Overview of factors affecting the independence of auditors. NeuroQuantology, 20(10), 5688. DOI: 10.14704/NQ.2022.20.10.NQ55568
Rakhshan, M., Zabihi, A. & Pour-Aghajan, A. (2024). Barriers to audit quality improvement with emphasis on defective procedures. Accounting and Management Accounting Knowledge, 13(52), 387–403. (in Persian)
Rouhani-Nia, M. (2016). Independence: The main concern. Auditor Journal, (84), 28–33.
(in Persian)
Sajadi, H. & Ebrahimi-Meymand, M. (2005). Factors enhancing auditor independence. Accounting and Auditing Review, 12(2), 90–112. (in Persian)
Soleimani, S., Shorvarzi, M. R. & Noori Tupkanloo, Z. (2018). The Effects of the Threats on the Auditor’s Independence. Financial Accounting Knowledge, 5(3), 69-80. doi: 10.30479/jfak.2018.1512 (in Persian)
Strauss, A. & Corbin, J. M. (1998). Basics of qualitative research: Techniques and procedures for developing grounded theory. SAGE Publications.
Supreme Council of Certified Public Accountants of Iran. (2024). Annual performance summary 2023: Audit market status globally and audit revenue distribution in Iran. Publications Of The Society Of Certified Public Accountants of Iran. Tehran. (in Persian)
Tabibi, J., Maleki, M. R. & Delgoshaei, B. (2016). Thesis, dissertation, research project, and scientific article writing (8th ed.). Ferdows, Tehran.
Technical Committee of Audit Organization. (2002). Accounting standards. Audit Organization: Tehran. (in Persian)
Vahidi-Elizaei, E., Tamimi, M. & Shalal-Nejad, H. (2014). Iranian investors’ perception of auditor independence. Accounting and Auditing Studies, 3(10), 30–54. (in Persian)
Wakil, G. K., Alifiah, M. N. & Tijjani, A. A. (2019). Auditor Independence Threats and Factors Affecting Independence. International Journal of Recent Technology and Engineering (IJRTE), 8, 917-923.
Wallace, W. (2002). The economic role of auditing in free and regulated markets. (Hami Amir Aslani, Trans.). 159, Tehran. (in Persian)
بررسی‏‌های حسابداری و حسابرسی
دوره 32، شماره 4
1404
صفحه 845-869

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار