چارچوب حسابداری مدیریت در شرکت‌های کوچک و متوسط ایران

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه حسابداری، دانشکده حسابداری و علوم مالی، دانشکدگان مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری، گروه حسابداری، دانشکده حسابداری و علوم مالی، دانشکدگان مدیریت، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

10.22059/acctgrev.2025.380023.1008987

چکیده

هدف: تصمیم‌گیری از جمله مهم‌ترین وظایف مدیران در هر شرکتی است. این موضوع در شرکت‌های کوچک و متوسط با توجه به محدودیت‌هایی که با آن‌ها مواجهند، نمود بیشتری دارد. از جمله ابزارهایی که می‌تواند به مدیران در امر تصمیم‌گیری یاری رساند، حسابداری مدیریت است؛ از این رو هدف اصلی پژوهش حاضر، ارائۀ چارچوب حسابداری مدیریت در شرکت‌های کوچک و متوسط ایرانی است.
روش: پژوهش حاضر از نظر فلسفه تفسیری، از نظر رویکرد استقرایی، از نظر افق زمانی مقطعی، از نظر رویکرد اجرا کیفی و از منظر استراتژی مبتنی بر تحلیل مضمون است. همچنین در پژوهش حاضر به‌منظور گردآوری داده‌ها، از مصاحبه نیمه‌ساختار یافته استفاده شده است. به‌علاوه، پژوهش حاضر از نظر نتیجه، در حوزۀ پژوهش‌های توسعه‌ای و از منظر هدف، در زمره پژوهش‌های اکتشافی جای دارد. در راستای اجرای پژوهش، در مجموع با ۲۰ نفر از خبرگان و مدیران شرکت‌های کوچک و متوسط مصاحبه انجام شد و فرایند تحلیل آن‌ها نیز با استفاده از رویکرد تحلیل مضمون به اجرا در آمد.
یافته‌ها: چارچوب حسابداری مدیریت در شرکت‌های کوچک و متوسط به‌دست آمده در این پژوهش، از چهار بُعد جایگاه حسابداری مدیریت در شرکت‌های کوچک و متوسط، نقش حسابداری مدیریت در شرکت‌های کوچک و متوسط، موانع به‌کارگیری حسابداری مدیریت در شرکت‌های کوچک و متوسط و محرک‌های پیاده‌سازی حسابداری مدیریت در شرکت‌های کوچک و متوسط تشکیل شده است. هر یک از این ابعاد خود مشتمل بر متغیرهایی هستند که خاص حسابداری مدیریت در میان شرکت‌های کوچک و متوسط ایرانی است.
نتیجه‌گیری: بر اساس نتایج پژوهش، از منظر بسیاری از مدیران شرکت‌های کوچک و متوسط، حسابداری مدیریت می‌تواند در تصمیم‌گیری‌های سازمان، به آن‌ها یاری رساند و به تصمیم‌های بهینه منجر شود؛ با این حال همچنان حسابداری مدیریت در میان شرکت‌های کوچک و متوسط ایران، جایگاه ویژه‌ای ندارد و مدیران این شرکت‌ها به‌طور عمده برمبنای شهود خود تصمیم‌گیری می‌کنند. به عبارت دیگر، اغلب شرکت‌های کوچک و متوسط در ایران، فاقد هر گونه واحد حسابداری مجزا هستند و در بهترین حالت خود، فردی را به‌عنوان حسابدار مدیریت استخدام کرده‌اند. در چنین موقعیتی، به‌طور عمده، از تکنیک‌های سنتی حسابداری مدیریت، مانند بهایابی جذبی و متغیر، بودجه‌بندی انعطاف‌پذیر، بازده سرمایه‌گذاری، تجزیه‌وتحلیل بها، حجم، سود و بودجه‌بندی سرمایه‌ای استفاده می‌شود. در پاسخ به چرایی این موضوع، نتایج پژوهش نشان داد که عواملی نظیر محدودیت منابع مالی و سرمایۀ انسانی، فرهنگ و ضعف آموزشی، از جمله دلایلی است که شرکت‌های کوچک و متوسط را از ایجاد یک واحد حسابداری مدیریت محروم ساخته است. به بیانی دیگر، چنین شرکت‌هایی، به‌دلیل نوع ساختار خود، منابع مالی اندکی جذب می‌کنند و در چنین وضعیتی، اولویت این شرکت‌ها، پاسخ‌گویی به مراجع قانونی است. از سوی دیگر، مدیران این شرکت‌ها، هنگام تصمیم‌گیری بر دانش خود بر موضوع تأکید بیشتری دارند تا استفاده از اطلاعات ارائه‌شده از سوی حسابداری مدیریت و این موضوع، از فرهنگ قلدرمآبانه در میان مدیران ایرانی نشئت می‌گیرد. از این رو مطابق با نتایج به‌دست‌آمده در این پژوهش، راه‌کار غلبه بر محدودیت منابع مالی و سرمایۀ انسانی برای استفاده از حسابداری مدیریت در شرکت‌های کوچک و متوسط، کاهش بهای خدمات، از طریق ایجاد مؤسسه‌های تخصصی ارائه‌دهندۀ خدمات حسابداری مدیریت است. همچنین، غلبه بر ضعف فرهنگی مدیران نیز، به‌واسطۀ ارتقای آگاهی آن‌ها از طریق برگزاری دوره‌های آشنایی با حسابداری مدیریت میسر خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Management Accounting Framework in Small and Medium Enterprises in Iran

نویسندگان [English]

  • Ali Ebrahimi Kordlar 1
  • Hassan Hajipour 2
1 Associate Prof., Department of Accounting, Faculty of Accounting and Financial Sciences, College of Management, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Ph.D. Candidate, Department of Accounting, Faculty of Accounting and Financial Sciences, College of Management, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Objective
Decision-making is one of the most important duties of managers in any company. This issue is more evident in small and medium-sized companies due to their limitations. One of the tools that can help managers in decision-making is management accounting. This study aims to provide a management accounting framework for Iranian small and medium-sized industries (SMEs).
Methods
This study is grounded in interpretive philosophy, employing an inductive approach and a cross-sectional time horizon. It follows a qualitative implementation approach and utilizes theme analysis from a strategic perspective. A semi-structured interviews were used to collect data. Furthermore, this study falls within the field of developmental research in terms of its outcomes, and in terms of its purpose, it is classified as exploratory research. To conduct the study, interviews were held with 20 experts and managers of small and medium-sized enterprises. Simultaneously, the data from these interviews were analyzed using a thematic analysis approach.
Results
The management accounting framework in SMEs obtained in this study consists of four dimensions: the current status of management accounting in SMEs, the role of management accounting in SMEs, barriers to the application of management accounting in SMEs, and drivers of the implementation of management accounting in SMEs. Each of these dimensions includes variables that are specific to management accounting among Iranian SMEs.
Conclusion
The results of this study indicate that, although many managers of small and medium-sized enterprises believe that management accounting can aid in organizational decision-making and lead to optimal outcomes, it still lacks a significant role within these enterprises in Iran. Instead, the managers of these companies primarily rely on their intuition when making decisions, i.e., most small and medium-sized companies in Iran do not have any separate accounting units and at the best version, employ a person as a management accountant. In such a context, traditional management accounting techniques, including absorption and variable costing, incremental budgeting, return on investment, price analysis, volume analysis, earnings, and capital budgeting, are commonly used. The results of this study suggest that factors such as limited financial resources, inadequate human capital, cultural issues, and a lack of education have contributed to the absence of a dedicated management accounting function in small and medium-sized enterprises. These companies typically attract only limited financial resources due to their structural characteristics, and as a result, their primary focus is on meeting legal requirements. Additionally, managers of these companies tend to rely more on their knowledge rather than using the information provided by management accounting when making decisions, a practice rooted in the prevailing managerial culture in Iran. To address the constraints of financial resources and human capital in the use of management accounting, this study suggests reducing service costs by establishing specialized institutions that provide management accounting services. Furthermore, overcoming the cultural barriers to adopting management accounting can be achieved by increasing managers' awareness through the organization of management accounting training programs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Management Accounting
  • Small and Medium Enterprises (SMEs)
  • Decision Making
  • Thematic Analysis

مراجع

بهرام‌فر، نقی؛ خواجوی، شکراله و ناظمی، امین (۱۳۸۷). شناسایی موانع توسعه حسابداری مدیریت در شرکت‌های تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. توسعه و سرمایه، ۱ (۱)، 93-116.  
حساس یگانه، یحیی؛ دیانتی دیلمی، زهرا و نوروزبگی، ابراهیم (۱۳۹۰). بررسی وضعیت حسابداری مدیریت در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. حسابداری مدیریت، ۴ (۸)، 1-18.
خدامی‌پور، احمد و طالبی، رقیه (1389). بررسی کاربرد ابزارهای حسابداری مدیریت توسط مدیران شرکت‌های تولیدی پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. مجله دانش حسابداری، 2(1)، 117-138.‎
دستگیر، محسن و سخنور، عباس (۱۳۸۷). عوامل مؤثر در به‌کارگیری روش‌های حسابداری مدیریت از دیدگاه مدیران مالی شرکت‌های تولیدی استان خوزستان. مجله دانشکده علوم اداری و اقتصاد دانشگاه اصفهان، ۳ (۲۰)، 94- 118.
رسولی، ولی‌الله و بهرامفر، نقی (۱۳۷۷). ویژگی‌های کیفی اطلاعات حسابداری مدیریت و نقش آن در تصمیم‌گیری مدیریت. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، ۷ (۱)، 86- 109.  
شهریاری، سعید؛ اسمعیلی، طاهره؛ به نوید، الهام و میراشه، آرزو (۱۳۹۸). پذیرش تکنیک‌های حسابداری مدیریت در بنگاه‌های کوچک و متوسط. فصلنامه علمی تخصصی رویکردهای پژوهشی نوین در مدیریت و حسابداری، ۳ (۲۰)، 70-79.  
طالب‌نیا، قدرت‌اله و ولی‌پور، هاشم (۱۳۸۷). به‌کارگیری تکنیک‌های متداول بودجه‌بندی سرمایه‌ای در شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار و بررسی موانع به‌کارگیری این تکنیک‌ها. آینده‌پژوهی مدیریت، ۱۹ (۷۷)، 53- 66.
قاسمی، یارمحمد و هاشمی، علی (۱۳۹۹). انجام پژوهش به‌روش تحلیل تماتیک: راهنمای عملی و گام‌به‌گام برای یادگیری و آموزش (مورد مطالعه: مصرف موسیقی دانشجویان کارشناسی ارشد دانشگاه ایلام). فصلنامه علمی فرهنگ ایلام، ۲۰ (۶۴ و ۶۵)، 7-33.
کرمی غلامرضا و تاجیک، کامران (۱۳۹۴). مدل‌سازی حسابداری تورمی در ایران بر اساس روش تحلیل تم. فرایند مدیریت و توسعه، ۲۸ (۱)، 141-164.
کمال‌زارع، الهام و محمدزاده سالطه، حیدر (۱۳۹۴). ارزیابی و شناسایی محرک‌ها و موانع تغییرات در حسابداری مدیریت در ایران. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، ۴ (۱۵)، 1-14.
گلقندشتی، مریم و آقابابایی، محمدابراهیم (۱۳۹۷). تأثیر منابع تأمین مالی بر رشد شرکت‌های کوچک و متوسط پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. اقتصاد مالی، ۱۲ (۴۴)، ۱۴۳-۱۶۰. ‎
مهرانی، ساسان؛ حساس یگانه، یحیی؛ ابویی اردکان، محمد و گنجی، حمیدرضا (۱۳۹۸). طراحی مدل تردید حرفه‌ای حسابرسی مبتنی بر نظریه مبنایی. دانش حسابرسی، ۱۹ (۷۶)، 5-38.
ورهرامی، ویدا (۱۳۹۴). شناسایی عوامل مؤثر بر روند تأمین مالی بنگاه‌های کوچک و متوسط با استفاده از مدل لاجیت با رویکرد پنل. فصلنامه علمی پژوهشی راهبرد اقتصادی، ۴ (۱۵)، 71-90.
هلالی نسب، عماد (۱۳۹۹) اهمیت و نقش بنگاه‌های کوچک و متوسط در اقتصاد. فصلنامه پژوهشنامه مدیریت و صنایع، ۲ (۲)، 32-50.
 
References
Abdel-Kader, M. & Luther, R. (2008). The impact of firm characteristics on management accounting practices: A UK-based empirical analysis. The British Accounting Review, 40(1), 2-27.
Abdullahi, S. R., Bello, S., Mukhtar, I. S. & Musa, M. H. (2017). Cost-volume-profit analysis as a management tool for decision making in small business enterprise within Bayero University, Kano. Iosr Journal Of Business And Management (Iosr-Jbm), 19(2), 40-45.
Acs, Z. J. & Audretsch, D. B. (1990). Small Firms in the 1990s. Dordrecht, MA: Springer Netherlands.
Adler, R., Everett, A. M. & Waldron, M. (2000). Advanced management accounting techniques in manufacturing: utilization, benefits, and barriers to implementation. In Accounting Forum, 24(2), 131-150.
Ahmad, K. (2014). The adoption of management accounting practices in Malaysian small and medium-sized enterprises. Asian Social Science, 10(2), 236.
Ahmad, K. (2017). The implementation of management accounting practices and its relationship with performance in small and medium enterprises. International Review of Management and Marketing, 7(1), 342-353.
Alino, N. U. (2009). The effect of management accounting systems on reducing conflict and improving decision-making in heterogeneous groups (Doctoral dissertation, University of South Carolina).
Angelakis, G., Theriou, N. & Floropoulos, I. (2010). Adoption and benefits of management accounting practices: Evidence from Greece and Finland. Advances in accounting, 26(1), 87-96.
Angelakis, G., Theriou, N., Floropoulos, I. & Mandilas, A. (2015). Traditional and currently developed management accounting practices – a Greek study. International Journal of Economics & Business Administration, 3(3), 52-87.
Armitage, H. M., Webb, A. & Glynn, J. (2016). The use of management accounting techniques by small and medium-sized enterprises: A field study of Canadian and Australian practice. Accounting Perspectives, 15(1), 31-69.
Audretsch, D.B., Santarelli, E. & Vivarelli, M. (1999). Start-up size and industrial dynamics: some evidence from Italian manufacturing. International Journal of Industrial Organization, 17(7), 965-983.
Bahramfar, N., Khajavi, Sh. & Nazemi, Amin (2008). Identifying the Obstacles of Management Accounting Development in Productive Companies Accepted in Tehran Stock Exchange. Journal of Development and Capital, 1(1), 93-116. (in Persian)
Braun, V. & Clark, V. (2006). Using Thematic Analysis in Psychology. Qualitative Research in Psychology, 3(2), 77-101.
Breuer, A., Frumusanu, M. L. & Manciu, A. (2013). The role of management accounting in the decision making process: Case study Caras Severin county. Annales Universitatis Apulensis: Series Oeconomica, 15(2), 355.
Bridge, S., O’Neill, K. and Cromie, S. (2003), Understanding Enterprise, Entrepreneurship and Small Businesses (2th ed.), Palgrave Macmillan, New York, NY, USA, p. 520.
Bui, N. T., Le, O. T. T. & Nguyen, P. T. T. (2020). Management accounting practices among vietnamese small and medium enterprises. Asian Economic and Financial Review, 10(1), 94-115.
Chenhall, R. H. & Langfield-Smith, K. (1998). Adoption and benefits of management accounting practices: an Australian study. Management accounting research, 9(1), 1-19.
Dahal, R. K. (2019). Changing role of management accounting in 21st Century. Review of Public Administration and Management, 7(3), 1-8.
Dastgir, M. & Sokhnoor, A. (2008). Factors Affecting the Application of Management Accounting Methods from the Perspective of Financial Managers of Manufacturing Companies in Khuzestan Province. Journal of Faculty of Administrative Science and Economics, University of Isfahan, 20(2): 94-118. (in Persian)
Drury, C. M. (2013). Management and cost accounting. MA: Springer.
Ghasemi, Y. & Hashemi, A. (2020). Doing a Research by Thematic Analysis: A Practical, Step-by-Step Guide for Learning and Teaching (Case Study: Music usage of M.A. Students at Ilam University). Culture of Ilam, 20(64.65), 7-33. (in Persian)
Gichaaga, P. M. (2014). Effects of management accounting practices on financial performance of manufacturing companies in Kenya (Doctoral dissertation, University of Nairobi).
Golghandashti, Maryam & Aghababaei Mohammad Ebrahim (2018). The Effect of Financing Resources on the Growth of Small and Medium Enterprises Listed in Tehran Stock Exchange. Financial Economics, 12(44), 143-160. (in Persian)
Halabi, A. K., Barrett, R. & Dyt, R. (2010). Understanding financial information used to assess small firm performance: An Australian qualitative study. Qualitative Research in Accounting & Management, 7(2), 163-179.
Hassas Yeganeh, Y., Dianati Deilami, Z. & Norouzbeigi, E. (2011). Management accounting practices in the firms listed on the Tehran stock exchanged: An empirical examination. Management Accounting, 4(8), 1-18. (in Persian)
Helali Nasab, E. (2020). The Importance and Role of Small and Medium Enterprises in the Economy. Journal of Management and Industries, 2(2), 32-50. (in Persian)
Huber, C. (2018). Key Indicators of an Effective Cost Accounting System for Managerial Decision Making: An Explanatory Study of German SMEs (Doctoral dissertation, Abertay University).
Kamal Zare, E. & Mohammadzadeh Salteh, H. (2015). Assess and identify the incentives and barriers to changes in management accounting of Iran. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 4(15), 1-14. (in Persian)
Karami, G.R. & Tajik, K. (2015). Modeling Inflation Accounting in Iran Based on Thematic Analysis. Management and Development Process, 28(1), 141-164. (in Persian)
Khajeheian, D. (2019). Qualitative methods in media entrepreneurship research: Clarification of the terms framework, model and pattern. AD-minister, (34), 15-34.
Khodamipour, A. & Talebi, R. (2010). A Study of the Application of Management Accounting Tools by Managers of Manufacturing Companies Listed in Tehran Stock Exchange. Journal of Accounting Knowledge, 2(1و: 117-138. (in Persian)
Kraemer, H., Botsari, A., Gvetadze, S., Lang, F. & Torfs, W. (2021). European Small Business Finance Outlook 2020. The impact of covid-19 on sme financing markets (No. 2020/67). EIF Working Paper.
Lavia López, O. & Hiebl, M. R. (2015). Management accounting in small and medium-sized enterprises: current knowledge and avenues for further research. Journal of management accounting research, 27(1), 81-119.
Lohr, M. (2012). Specificities of managerial accounting at SMEs: case studies from the German industrial sector. Journal of Small Business & Entrepreneurship, 25(1), 35-55.
Ma, L., Chen, X., Zhou, J. & Aldieri, L. (2022). Strategic management accounting in small and medium-sized enterprises in emerging countries and markets: A case study from China. Economies, 10(4), 74.
Mehrani, Sa., Hassas Yeganeh, Y., Abouei Ardakan, M. & Ganji, H. (2019). Designing a Professional Audit Skepticism Model Based on Grounded Theory. Journal of Audit Science, 19(76), 5-38. (in Persian)
Nartey, S. N. & Van der Poll, H. M. (2021). Innovative management accounting practices for sustainability of manufacturing small and medium enterprises. Environment, Development and Sustainability, 23(12), 18008-18039.
Randall, R. & Horsman, S. (1998). Can failure in SMEs be reduced by better management accounting?. In National Small Firms Policy and Research Conference, 153-190.
Rasouli, V. & Bahramfar, N. (1998). The study of the relationship between the quality of management accounting information and the extent of its use. Accounting and Auditing Review, 7(1), 86-109. (in Persian)
Shahriari, S., Esmaeili, T., Beh-Navid, E. & Mirasheh, A. (2019). Adoption of Management Accounting Techniques in Small and Medium Enterprises. Journal of New Research Approaches in Management and Accounting, 3(20), 70-79. (in Persian)
Talebnia, Gh. & Valipour, H. (2008). Applying common capital budgeting techniques in companies listed in the stock exchange and investigating the barriers to using these techniques. Journal of Future Studies Management, 19(77), 53-66. (in Persian)
Thomas, T.F. (2016). Motivating revisions of management accounting systems: An examination of organizational goals and accounting feedback. Accounting, Organizations and Society, 53, 1-16.
Varharami, V. (2015). Determination of the Effective Factors on Financing of the SME through Logit Model with Panel Data. A Quarterly Journal of Economic Strategy, 4(15), 71-90. (in Persian)
Ylä-Kujala, A., Kouhia-Kuusisto, K., Ikäheimonen, T., Laine, T. & Kärri, T. (2023). Management accounting adoption in small businesses: interfaces with challenges and performance. Journal of Accounting & Organizational Change, 19(6), 46-69.
بررسی‏‌های حسابداری و حسابرسی
دوره 32، شماره 2
1404
صفحه 224-252

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار